ORYOL-KURSK YO‘NALISHIDAGI JANGLAR

1943-yil yoz mavsumida Kursk yoyidagi shiddatli janglarda O‘zbekistonda tashkil etilgan 62– va 69– o‘qchi diviziyasining askar va ofitserlari faol ishtirok etdi, 162-O‘rta Osiyo – Novgorod-shimoliy diviziyasi alohida jonbozlik ko‘rsatdi. O‘zbekistonliklar 5– va 15-o‘qchi diviziyasi, hamda 5-gvardiya, 67-gvardiya o‘qchi diviziyasi tarkibida ham jang qilgan. Bu jangda o‘zbekistonlik jangchilar R.Jumaev, M. Abdullin, G.Salixov, A. Yusupov va boshqalar qahramonlik ko‘rsatgan.

Ular orasida 29-, 62-, 69-, 162-o‘qchi diviziyalar va boshqalar bor edi. Jumladan, 69-ikki marta Qizil Bayroq ordenli Sevsk o‘qchi diviziyasi Oryol-Kursk yo‘nalishidagi janglar vaqtida faqat 1943-yilning fevral-mart oylari davomida 39 ta aholi punktlarini ozod qildi, dushmanning 2 mingdan ortiq askar va ofiserlarini yo‘q qildi.

Kursk yoyidagi janglardagi jasorati uchun o‘zbek jangchisi, 5-o‘qchi diviziyaning pulemyot hisobi komandiri Ahmadjon Shukurov dushmanning beshta o‘q otish nuqtasini yakson qilgan va unga “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni berilgan, hamda Zolotaryovka qishlog‘i uning nomi bilan atalgan.

Kursk janggida Belgorod tepaligining mudofaa mobaynida Ziyomat Husanov dushman hujumini qaytarib 20 nafar askarini yo‘q qilgan. O‘qlar tasmasi tugagach esa, pulemyotchi dushmanga yaqinlashib o‘zi tomonga yaqinlashayotgan dushmanni granata bilan portlatib yuborgan.

Toshkent tank bilim yurtini tamomlagan Valdemar Shalandin dushmanlar bilan 10 soat to‘xtovsiz davom etgan jangda qatnashdi. Uning jasur ekipaji himoya qilayotgan tepalik yaqini yuzlab dushman murdalari, yonayotgan «Pantera», «Tigr», «Ferdinand» tanklari bilan to‘lib ketdi. Tankchilar hatto, aviatsiya bombasi tushgandan keyin hosil bo‘lgan o‘t ichida qolishlariga qaramay, tepalikda mohirlik bilan harakat qildilar va dushmanga birin-ketin tanklardan o‘q uzdilar. Fashistlar tepalikni qo‘lga kirita olmadilar. Bu jasorati uchun Valdemar Sergeevich Shalandinga vafotidan so‘ng “Sovet Ittifoqi Qahramoni” unvoni berildi.

Video galereya

ORYOL-KURSK YO‘NALISHIDAGI JANGLAR

Kursk-Oryol yo‘nalishidagi janglarda «O‘zbekiston» zirhli poyezdi shuhrat qozondi. Uning ekipaji tarkibida pulemyotchi Barat Shashiboev va artilleriyachi Abdulla Razullaev bor edi. Kursk yoyi jangida jangchilarga shaxsiy namuna ko‘rsatib jasoratga chorlagan farg‘onalik oddiy askar Shodiev qahramonlarcha halok bo‘ldi. O‘z harbiy qismining xizmat daftariga zarhal harflar bilan nomlari yozilgan jangchilar: zirhli poyezdni boshqargan Musa Isomqulov – Terek daryosi yaqinida qo‘lida granatalar bilan o‘zini dushman tanki ostiga tashlagan, To‘ychi Eryigitov – Volxov daryosi bo‘yidagi janglardan birida dushman dzoti ambrazurasini o‘z gavdasi bilan berkitgan.

1943-yil boshida Germaniyada umumiy safarbarlik amalga oshirildi. O’sha yilning yozida fashist qo’mondonligi strategik ahamiyatga ega, eng katta hujumlardan biri bo’lgan Sitadel hujumini rejalashtirgan edi. Buni amalga oshirish uchun natsistlar Kursk viloyatiga 19 ta tank diviziyasini yuborishdi. Vermaxt qo’shinlarining umumiy soni 50 ta bo’linmadan iborat edi. Dushman qo’shinlarining umumiy soni 900 ming askarga yetdi. Sovet armiyasini mag’lubiyatga uchraganidan so’ng, fashist qo’mondoni janubi-g’arbga katta zarba berishni rejalashtirgan edi.

Shtab boshlig’i tomonidan qabul qilingan ushbu hududning mudofaa rejasi janubi-g’arbiy va g’arbda hujumkor operatsiyani o’z ichiga olgan edi. Dushmanning holdan toyishi uchun 1943-yil 12-aprelda Bosh shtab yig’ilishida mudofaa janglariga o’tish to’g’risida qaror qabul qilindi. Kursk frontida olib borilgan ish jarayonida 300 km ichkaridagi kuchli mudofaa pozitsiyasi barpo etildi va 8 mudofaa chizig’ini o’z ichiga oladi. Kursk piyodalari hududida Sovet qo’mondonligi jami 1,3 milliongacha bo’lgan askarlarni to’pladi. 1943-yil 9-iyulda Voronej va Markaziy frontlarning qo’shinlari Cho’l frontiga birlashtirildi.

Kursk jangi 5-iyul kuni fashist qo’shinlari tomonidan katta hujum bilan boshlandi. Bir haftalik shiddatli janglardan so’ng, dushman harakatdan to’xtadi. Biroq, dushman front chizig‘idan 30 km gacha bo’lgan ba’zi hududlarni bosib oldi.

Kursk jangi paytida Proxorovka yaqinida (Belgoroddan 56 km.) eng yirik tank jangi bo’lib o’tdi. Ikkala tomondan ham 1200 tagacha tank va o’ziyurar to‘plar ishtirok etgan. Kursk yoyidagi tank jangi Sovet askarlari qahramonligining yana bir namunasi edi. Xuddi shu kuni, 12-iyulda Sovet armiyasi qarshi hujumga o’tdi. Jang 50 kun, 1943-yil 23-avgustgacha davom etdi. Kursk jangidagi g’alabaning urush davomidagi ahamiyati bebaho edi.

1943-yildagi Kursk bombardimoni urush jarayonida tub burilish yasadi. Endi esa strategik tashabbus Sovet armiyasining qo‘liga o‘tdi. Vermaxt tomonidan ishlab chiqilgan hujum rejasi butunlay barbod bo‘ldi. Kursk jangi vaqtida fashistlar yarim millionga yaqin askarini, shuningdek, katta miqdordagi texnikalarini yo’qotdi. Fashist qo’shinlarining mag’lubiyati xalqaro vaziyatga ham ta’sir ko’rsatdi, Germaniyadan uning ittifoqchisi Italiya Ikkinchi Jahon urushidan chiqishi uchun zamin yaratdi. Bu Gitlerga qarshi koalitsiyasi mamlakatlaridagi vaziyatni yumshatishga imkon berdi.