STANLINGRAD MUDOFAASI

Stalingrad jangi fashist armiyasining eng yirik mag‘lubiyati hisoblanadi. 1942-yil yoz o’rtalariga kelib, Ikkinchi jahon urushi janglari Volgani ham qamrab oldi.

Fashist qo’mondonligi SSSRning janubida (Kavkaz, Qrim)amalga oshiriladigan keng ko’lamli hujum rejasiga Stalingrad ham kiritilgan edi. Fashistlarning maqsadi kerakli harbiy mahsulotlar ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari mavjud shaharni egallash va Volgaga chiqib, u orqali Kaspiy dengizi bo‘ylab, front uchun zarur bo’lgan neft qazib olinadigan Kavkazga borish bo’lgan.

Gitler bu rejani atigi bir hafta ichida Paulusning 6- dala qo‘shinlari yordamida amalga oshirmoqchi edi. Mazkur armiya 13 ta diviziya, 270 mingga yaqin kishi, 3000 ta qurol va besh yuzga yaqin tanklar dan iborat bo’lgan.

SSSRdan fashist kuchlariga qarshi Stalingrad fronti jang qildi. U Oliy Bosh qo’mondonlik shtabining 1942-yil 12-iyuldagi qarori bilan tashkil etilgan (qo’mondon – marshal Timoshenko, 23 iyuldan – general-leytenant Gordov).

Sovetlar tomonidagi qiyinchilik o’q-dorilar yetishmasligidadir.

Stalingrad jangining boshlanishini 17 iyulda Chir va Simla daryolari yaqinida, Stalingrad frontining 62 va 64-qo’shinlari ilg‘or otryadlari 6-fashist armiyasi otryadlari bilan to‘qnashgan payt deb hisoblash mumkin. Yozning ikkinchi yarmida Stalingradda shiddatli janglar bo’lib o’tdi. Keyinchalik voqealar xronikasi quyidagicha rivojlandi.

1942-yil 23-avgustda fashist tanklari Stalingradga yaqinlashdi. Shu kundan boshlab fashistlar aviatsiyasi shaharni muntazam ravishda bombardimon qila boshladi. Yer sathidagi janglar ham davom etardi. Shaharda yashash oson emas edi – g’alaba qozonish uchun kurashish kerak edi. Frontga 75 ming kishi ko’ngillilar sifatida qatnashdi. Ammo shaharning o’zida odamlar kechayu kunduz ishladilar. Sentabr o’rtalariga kelib, fashist armiyasi shahar markaziga bostirib kirdi, janglar ko’chalarda davom etdi. Fashistlar hujumni tobora kuchaytirdi. Stalingrad hujumini qaytarishda deyarli 500 tank ishtirok etdi, fashist aviatsiyasi shaharga 1 millionga yaqin bomba tashladi.

Stalingradiyaliklarning jasorati tengsiz edi. Ko’plab Yevropa davlatlari fashistlar tomonidan bosib olindi. Ba’zan ular butun bir mamlakatni bosib olishlari uchun atigi 2-3 hafta kerak edi. Stalingradda vaziyat o‘zgacha edi. Fashistlar bir uyni, bitta ko’chani bosib olishlari uchun bir necha hafta kerak bo’ldi.

Janglar kuzning boshlanishi va noyabr oyining o’rtalariga qadar davom etdi. Noyabrga kelib, qarshilikka qaramay, deyarli butun shahar fashistlar tomonidan bosib olindi. Sovet qo’shinlari Volga bo’yidagi kichik bir maydon uchun jang olib borar edi. Gitler singari Stalingradning qo’lga olinganligi to’g’risida e’lon qilishga hali erta edi. Ular Sovet qo’mondonligi 12-sentabr kuni janglar avjiga chiqqan paytda ishlab chiqa boshlagan fashist qo’shinlarini yo’q qilish rejasi borligini bilishmas edi. “Uran” hujumi operatsiyasini marshal G.K.Jukov ishlab chiqqan.

Ikki oy ichida o‘ta maxfiylik holatda Stalingrad yaqinida xujum guruhi tashkil etildi. Fashistlar o’zlarining yon taraflari zaifligini anglashar, biroq Sovet qo’mondonligi zarur miqdordagi qo’shin to’plashga muvaffaq bo’ladi deb o’ylamagan edi.

19-noyabrda general N.F.Vatutin qo’mondonligi ostida Janubi-g’arbiy frontning qo’shinlari va general K.K.Rokossovskiy qo’mondonligi ostida Don fronti hujumga o’tdi. Qarshilikka qaramay, ular dushmanni qurshab olishga muvaffaq bo’lishdi. Shuningdek, hujum paytida besh kishi qo’lga olindi va dushmanning yettita bo’linmasi mag’lubiyatga uchradi. 23-noyabrdan boshlab bir hafta davomida Sovet qo’shinlarining diqqat-e’tibori dushman atrofidagi qamalni kuchaytirishga qaratilgan edi. Ushbu qamalni bartaraf etish uchun fashist qo’mondonligi tomonidan “Don” (qo‘mondoni – general-feldmarshal Manshteyn bo‘lgan) Armiya guruhi tuzildi, ammo u ham mag’lubiyatga uchradi.

Dushman qo’shinining qamal qilingan guruhini yo’q qilish Don fronti qo’shinlariga (qo’mondon – general K.Rokossovskiyga) yuklatildi. Fashist qo’mondonligi qarshilikni to’xtatish haqidagi bitmni rad etganligi sababli, Sovet qo’shinlari Stalingrad jangining asosiy bosqichlari bo’lgan dushmanni yo’q qilishga kirishdilar. 1943-yil 2-fevralda so‘nggi dushman guruhi yo’q qilindi, bu jangning yakuniy sanasi hisoblanadi.

Stalingrad jangida har ikki tomondan 2 millionga yaqin inson halok bo’ldi.

Stalingrad jangining ahamiyatini baholab bo‘lmaydi. Sovet qo’shinlarining Stalingrad jangidagi g’alabasi Ikkinchi jahon urushining kelgusi jarayoniga katta ta’sir ko’rsatdi va Yevropaning barcha mamlakatlarida natsistlarga qarshi kurashni kuchaytirdi. Ushbu g’alaba natijasida fashist tomoni ustunlikni qo‘ldan boy berdi. Ushbu jangning natijasi fashistlar ta’siri ostidagi mamlakatlarda (Gitler koalitsiyasi) tartibsizliklarni keltirib chiqardi. Yevropa mamlakatlarida fashistlar rejimlari inqirozga yuz tutdi.

STANLINGRAD jangi video LAVHASI

STALINGRAD MUDOFAASI XARITASI

STANLINGRAD MUDOFAASI video LAVHASI

O'ZBEKISTONLIKLARNING STANLINGRAD MUDOFAASIDAGI JASORATI

Sovet davlatining markaziy qismlarini bosib ololmagan fashist qo‘shinlari asosiy e’tiborini nisbatan janubda joylashgan Stalingradni bosib olishga va shu bilan janubdan frontlarga yuborilayotgan harbiy ko‘maklarni to‘xtatib qo‘yishga qaratdi.

Ittifoqning Volga daryosi bo‘yidagi suyangan tog‘i bo‘lgan Stalingrad mamlakat xalqlari qahramonligining namoyishi, ular o‘g‘lonlarining mislsiz jasorati timsoli bo‘lib qoldi. Stalingrad fronti qo‘shinlari qo‘mondoni general Yeryomenko o‘zbekistonlik jangchilar to‘g‘risida zo‘r faxr bilan fikr bildirgan edi. U O‘zbekiston SSR hukumati nomiga yo‘llagan maktubida “O‘zbekning yuragi – sherning yuragi”, deb ta’kidladi.

Sovet qo‘shinlari dushmanning Volga bo‘yidagi Stalingrad mudofaasini yorib, katta g‘alabani qo‘lga kiritishi urushning davomida tub burilish yasadi.

Bu janglarda ko‘rsatgan jasoratlari uchun 2733 nafar o‘zbekistonlik jangchilar “Stalingrad mudofaasi uchun” medaliga sazovor bo‘ldi.

Stalingrad mudofaasida 115,2-tepaligida Mixail Kabribov boshchiligida O‘rta Osiyolik jangchilardan iborat 11 kishi o‘zlaridan 30 marotaba ko‘p bo‘lgan dushman bilan 12 kun davomida jang qilishdi. Ulardan 8 nafari shu jangda, yana 1 nafari boshqa janglardan birida halok bo‘ldi. Halok bo‘lgan turkistonlik jangchilar xotirasi uchun bu tepalik «Sharqning 11 Qahramoni tepaligi» deb nomlangan. Turkistonlik jangchilar nomi Ikkinchi jahon urushi tarixiga abadiy kirgan.

“Sharqning 11 Qahramoni tepaligi”da halok bo‘lganlar: Mixail Kabribov, Abdurahmon Erdonov, Boboyor G‘afforov, Diyor Axmedov, Subhon Fayziev, Normurod Hayitov, Safar Mardonov, Komil Xuzin, Bahrom Alibekov, Sobir Tolipov, Xudoyqul Musaev.

Stalingrad qamali kunlarida Pavlov uyi nomli to‘rt qavatli bino 58 kun davomida katta serjant Ya.F Pavlov boshchiligida 20 nafar jangchi tomonidan mudofaa qilingan. Ushbu mashhur «Pavlov uyi»ni mudofaa qilishda qatnashgan jangchilar dushmanning 400 nafar askar va ofitserini qirib tashlagan, 230 ta fashist askarini asir olgan va ko‘pgina qurol-aslahani qo‘lga tushirgan, 400 dan ortiq askarni pulemyotda otib yer tishlatgan. Jangda qatnashgan o‘zbek yigitlari Kamoljon Turg‘unov, buxorolik mergan Haitov, namanganlik yigit Mamasoli Jabborov jasorati Stalingrad jangi solnomasidan munosib o‘rin egallagan.

Volgada O‘zbekiston vakillari Rahmonqul Xolmatov, Yunus Xudoyorov, Kenja Xudoyberganov va boshqalar o‘rnak ko‘rsatdilar. Bu jangda merganlar Hait Hujmatov va Ibod Qoraev, qahramonlarcha halok bo‘lgan o‘g‘li o‘rnini egallagan Po‘lat Aliev, dushmandan tortib olgan Kazach’e qo‘rg‘oniga o‘z qismi bayrog‘ini o‘rnatgan Rosuf Ahadov, radist qiz Yelena Stempkovskayalar qahramonlarcha halok bo‘ldi.